Qədim Yunanıstan misilsiz bir dövlət idi və şəhər dövlətlərinin toplusu idi. Burada yaradılan qədim demokratiya da yalnız özünə xas olan xüsusiyyətləri daşıyır. Demokratiya uzun bir tarixə malikdir və əsasən Roma, Yunan və Yəhudi-Xristian ənənələrinin varisi olan Qərb sivilizasiyasının inkişafı ilə xarakterizə olunur.
Qədim Yunanıstanda demokratiyanın yaranması
Yunan tarixi çiçəklənmə mərhələsində demokratik və oliqarxik dövlətlər arasında mübarizə ilə qarşılaşdı, bu, Afina ilə Sparta arasındakı rəqabətdə özünü göstərdi. Demokratiya o zaman birbaşa bir idarəetmə sistemi idi ki, azad bir xalq belə bir hökumət sistemi olmadan kollektiv bir qanunverici oldu. Bu, bir şəhər və bir kənd bölgəsi olan qədim Yunan dövlətinin kiçik olması səbəbiylə sakinlərinin sayı 10 mindən çox deyildi. Qədim demokratiya arasındakı xüsusi bir fərq köləliyə münasibətdə ifadə edilir, bu, vətəndaşların ağır fiziki əməkdən azad olması üçün zəruri bir şərtdir. Bu gün bu vəziyyət demokratlar tərəfindən tanınmır.
Qədim polis vahid sivil, siyasi və dini icmalar prinsipləri əsasında formalaşmışdır. Yalnız tam vətəndaşların əldə edə biləcəyi ərazinin toplu mülkiyyəti icma həyatının mərkəzində idi. Şəhər milisindən olan döyüşçülərin siyasi və iqtisadi hüquqları var idi. Döyüşçü-torpaq mülkiyyətçilərinin hüquq və vəzifələrinin vəhdəti, siyasi təmsilçilik uğrunda bir mübarizənin olmamasına gətirib çıxardı, bu səbəbdən demokratiya yalnız birbaşa idi. Eyni zamanda, tam hüquqlu vətəndaşların dairəsi praktik olaraq genişlənmədi, Afinada müttəfiqlərə mülki hüquqlar verilmədi və Roma belə bir təcrübəni yalnız imperiyanın mövcudluğu dövründə tətbiq etməyə başladı.
Yunanıstanda Demokratiya Qurumları olaraq Milli Məclis və Xalq Məhkəməsi
Milli Məclislərin polis demokratiyası modeli olduğu Afinada tam vətəndaşlar hər 10 gündə bir araya gəlirdi. İclasda həll ediləcək məsələlərin siyahısına yüksək vəzifəli şəxslərin seçilməsi, şəhər xəzinəsindən vəsait xərcləmə qaydası, müharibə elan edilməsi və sülhün bağlanması daxil idi. İdarəetmə fəaliyyəti və ya bugünkü standartlara görə - Afinadakı icra hakimiyyəti 500 nəfərlik Şuraya aid idi və Romada xarici təhlükə və ya vətəndaş müharibəsi şəraitində hakimiyyət diktatora verildi, ancaq altı aydan çox müddətə sahib olmadı..
Qədim Yunan demokratiyasının eyni dərəcədə əhəmiyyətli bir qurumu, Aristotelə görə güclənərək Afinaya demokratiya yaratmağa kömək edən Xalq Məhkəməsi idi. Afina demokratiyasının "qızıl dövrü" sayılan Perikl dövründə hər il Xalq Məhkəməsinə 6 min hakim seçilirdi.
Qədim Yunanıstanda birbaşa demokratiya
Birbaşa demokratiya qəbilə dövrünün ibtidai cəmiyyətlərində embrionda mövcud idi. Siyasi cəmiyyətin ən aşkar təşkilatlanma formasıdır. Platon və Aristotel, siyasət nəzəriyyəsinə dair yazılarında demokratiyanı beş-altı hökumət növü arasında əsas yerlərdən biri kimi sıralamışlar.
Şəhər dövlətinin hər bir vətəndaşı bütün cəmiyyət üçün vacib qərarların qəbul edilməsində iştirak edə bilər. Çox az sayda vətəndaş həyatındakı çox sayda vəzifədən birini tuta bilər. Buna görə də əhalinin yüksək fəallığı qədim demokratiyanın üstünlüklərindən biridir. Bir çoxu siyasi həyatda iştirak edir və idarəetmə proseslərində də iştirak edirlər. Bu tip birbaşa demokratiya müasir düşünürlər tərəfindən ideal bir idarəetmə forması kimi tərif edilmişdir.
