Hər müəssisə əvvəlcə müəyyən bir məqsədlə yaradılır, bir qayda olaraq qazanc əldə edir, iş yerləri açır, müəyyən bir fəaliyyət sahəsini inkişaf etdirir. İşlərin görülməsi prosesində, bu və ya digər şəkildə istehsalla əlaqəli hadisələr və tədbirlər davamlı olaraq baş verir. Bu proseslərin birləşməsinə müəssisənin iqtisadi fəaliyyəti deyilir.
İqtisadi fəaliyyət anlayışı
İqtisadi fəaliyyət müəssisələrin mal, xidmət satışı və maksimum mənfəət əldə etməsi ilə əlaqəli istənilən fəaliyyətidir.
İqtisadi fəaliyyət aşağıdakılar kimi bir sıra iqtisadi prosesləri əhatə edir:
1. İstehsal vasitələrindən istifadə. İstehsal vasitələri dedikdə əsas vəsaitlər, amortizasiya, müxtəlif avadanlıqlar, yəni birbaşa qazanc əldə etmə prosesində iştirak edən obyektlər başa düşülür.
2. Əmək obyektlərindən istifadə. Əmək obyektlərinə materiallar daxildir. Onların istehlakları qənaətli və standartlaşdırılmalıdır, onda bu maliyyə nəticələrinə müsbət təsir göstərəcəkdir.
3. Əmək ehtiyatlarından istifadə; Əmək ehtiyatlarına aşağıdakılar daxildir: ixtisaslı işçi qüvvəsinin mövcudluğu, iş vaxtının və əmək haqqı fondunun optimal istifadəsi.
4. Məhsulların istehsalı və marketinqi; Məhsulun keyfiyyət göstəricilərini, tətbiqetmə müddətlərini, göndərilmə həcmlərini, məhsul mayasını araşdırır.
5. İstehsal xərclərinin göstəriciləri. Məhsul istehsalı və satışında çəkilən bütün xərclər nəzərə alınır.
6. Mənfəət və gəlirlilik göstəriciləri. Müəssisənin nəticələrinin keyfiyyət göstəriciləri.
7. Müəssisənin maliyyə vəziyyəti.
8. Digər iş prosesləri.
Yuxarıda göstərilən göstəricilərin hamısı müəssisənin iqtisadi fəaliyyətinin konsepsiyasına daxil edilir və daim sıx əlaqədə və asılılıqdadır, buna görə dövri təhlil və mühasibat uçotu tələb olunur.
İqtisadi fəaliyyət faktlarının müəyyənləşdirilməsi
Əksər müəssisələr öz funksiyalarını gəlir əldə etmək məqsədi ilə həyata keçirirlər. Şirkətin bütün şöbələrinin rahat işləməsi üçün daimi nəzarət tələb olunur. Bütün ticarət əməliyyatları barədə məlumatları əks etdirən sənədlərlə davamlı iş aparmaq lazımdır.
Bu proseslərə daim nəzarət etmək üçün müəssisənin iqtisadi fəaliyyətini təhlil etmək vacibdir. İqtisadi fəaliyyət mühasibat reyestrlərində və kodlarında əks olunur:
- hesab təhlili;
- hesab kartı;
- dövriyyə balansı;
- şahmat.
Hər hansı bir şirkətin əsas hesabatı balans hesabatıdır. Bu sənədə görə bilikli bir şəxs dərhal şirkətin iqtisadi vəziyyətini təhlil edə bilər. İqtisadi fəaliyyət zamanı həyata keçirilən bir əməliyyat da öz-özünə davam etmir, bütün tədbirlər reyestrlərdə əks olunur və hesabat, təhlil və proqnozlaşdırmada nəzərə alınır.
